Giáo án Văn 10 bài Truyện Kiều: Phần 1: Tác giả Nguyễn Du

Cuộc đời

Dự án: nhóm 1 trình bày

Các nhóm nhận xét, bổ sung

Gv hoàn thiện

- Kết hợp kiến thức đã học ở lớp 9, kiến thức tự tìm hiểu, cho biết vài nét cơ bản về cuộc đời của đại thi hào dân tộc Nguyễn Du? Gia đình, quê hương đã có sự ảnh hưởng như thế nào đối với Nguyễn Du?

- Tại sao nói ông là chứng nhân lịch sử thời đại ông?

- Hãy kết luận về cuộc đời và con người của Nguyễn Du để hiểu vì sao có nhận xét: “Nguyễn Du là người có con mắt trông thấy 6 cõi, có tấm lòng nghĩ suốt ngàn đời'”

I. CUỘC ĐỜI

* Tên chữ là Tố Như, hiệu là Thanh Hiên

* Sinh ngày (23/11/1765-16/9/1820)

* Gia đình quê hương: Xuất thân trong một gia đình đại quý tộc, nhiều đời làm quan và nhiều người sáng tác văn chương.

- Cha : Nguyễn Nghiễm-Quê Hà Tĩnh, núi Hồng, sông Lam anh kiệt nhưng khổ nghèo.

- Mẹ : Trần Thị Tần- Quê mẹ Kinh bắc hào hoa, cái nôi của dân ca Quan họ, đây cũng chính là ngọn nguồn của vốn VHDG ăn sâu vào hồn thơ văn và tài thơ văn của ông).

→ Gia đình và quê hương là yếu tố quan trọng làm nên thiên tài Nguyễn Du.

* Cuộc đời:

- Thời thơ ấu và thanh niên: sống sung túc và hào hoa ở Thăng Long trong nhà anh trai Nguyễn Khản. Từng đỗ Tam trường.

- Mười năm gió bụi lang thang ở quê vợ, rồi quê hương trong nghèo túng.

- Từng mưu đồ chống Tây Sơn thất bại, bị bắt rồi được tha, về ẩn dật ở quê nội.

- Làm quan bất đắc dĩ với triều Nguyễn Gia Long ( Tham tri bộ Lễ, Cai bạ Quảng Bình, Chánh sứ tuế cống nhà Thanh).

- Ông mất ở Huế ngày 10/8/1820 (năm Canh Thìn).

* Thời đại: Thời đại bão táp của lịch sử:

- XHVN khủng hoảng trầm trọng, loạn lạc bốn phương: khởi nghĩa nông dân, kiêu binh làm loạn, Tây Sơn thay đổi sơn hà, diệt Nguyễn, Trịnh, diệt Xiêm, đuổi Thanh huy hoàng một thuở.

- Nhà Nguyễn lập lại chính quyền chuyên chế và thống nhất đất nước.

→ Cuộc sống xã hội trở nên điêu đứng, số phận con người bị chà đạp thê thảm.

→ Ông chính là chứng nhân của lịch sử xã hội

** Cuộc đời gió bụi trong loạn lạc chính là yếu tố quan trọng nhất để Nguyễn Du có vốn sống và tư tưởng làm nên một đỉnh cao văn học có một không hai

Giáo viên hướng dẫn HS tìm hiểu về sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Du.

Dự án: nhóm 2 trình bày

Các nhóm nhận xét, bổ sung

Gv hoàn thiện

- Hãy nói về các sáng tác chữ Hán của Nguyễn Du?

- Các sáng tác chữ Nôm?

Dự án: nhóm 3 trình bày

Các nhóm nhận xét, bổ sung

Gv hoàn thiện

+ Em hãy cho biết nguồn gốc của Truyện Kiều?

+ Nội dung chủ yếu được đề cập qua Truyện Kiều?

+ Giá trị nhân đạo của tác phẩm xuất phát từ đâu?

+ Tại sao nói tác phẩm mang tính chất tố cáo sâu sắc về xã hội lúc bấy giờ?

+ Tác phẩm “Văn chiêu hồn” viết bằng thể thơ gì?

+ Nội dung?

- Đặc điểm chính về nội dung trong thơ văn Nguyễn Du?

HS phát hiện trả lời

Gv hoàn thiện

VD: Số phận của đàn bà

“Đau đớn thay phận đàn bà

Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung”

(Là Đạm Tiên, Thuý Kiều, là Tiểu Thanh, là những người mù hát rong, những ca nhi, kĩ nữ…)

( Phản chiêu hồn, Sở kiến hành, Truyện Kiều…).

- Đặc điểm chính về nghệ thuật trong thơ văn Nguyễn Du?

HS phát hiện trả lời

Gv hoàn thiện

II - Sự nghiệp sáng tác

1. Các sáng tác chính:

* Phong phú và đồ sộ gồm : văn thơ chữ Hán và chữ Nôm

a) Sáng tác bằng chữ Hán:

* 249 bài, ba tập

- Thanh Hiên thi tập (78 bài) → trước thời làm quan

- Nam trung tạp ngâm (40 bài)→ làm quan ở Huế, Quảng Bình.

- Bắc hành tạp lục (131 bài) → thời gian đi sứ Trung Quốc.

* ND:

- Phê phán chế độ PK Trung Hoa chà đạp lên quyền sống của con người.

- Ca ngợi, đồng cảm với những anh hùng nghệ sĩ tài hoa, cao thượng Trung Hoa (Đỗ Phủ, Nhạc Phi).

- Cảm động với những thân phận nghèo khổ, người phụ nữ tài hoa bạc mệnh (Độc Tiểu Thanh kí, Sở kiến hành).

- Nhiều điểm tương đồng với cảm hứng sáng tác Truyện Kiều.

b)Sáng tác bằng chữ Nôm:

* Truyện Kiều

+ Nguồn gốc:

- Dựa vào Kim Vân Kiều Truyện của Thanh Tâm Tài Nhân –Trung Quốc (Đoạn trường tân thanh, 3254 câu thơ lục bát) -từ tiểu thuyết chương hồi bằng văn xuôi chữ Hán

- Nguyễn Du sáng tác bổ sung những điều mà day dứt trăn trở mà ông đã được chứng kiến của lịch sử xã hội và con người.

+ Nội dung:

- Vận mệnh con người trong xã hội phong kiến bất công, tàn bạo

- Khát vọng tình yêu đôi lứa.

- Bản cáo trạng đanh thép của xã hội đã chà đạp lên quyền sống, tự do hạnh phúc của con người đặc biệt là người phụ nữ trong chế độ xã hội phong kiến.

+ Giá trị: Nguyễn Du đã tái hiện hiện thực sâu sắc của cuộc sống vào tác phẩm tạo nên ý nghĩa rất sắc cho lời thơ và giá trị nhân đạo vì con người, vì cuộc sống của nhân dân (ngòi bút tài hoa ).

- Quan niệm nhân sinh : “chữ tài “gắn liền với chữ “mệnh “, chữ “tâm “gắn với chữ “tài “.

→ Tác phẩm tự sự trữ tình độc nhất vô nhị trong văn học trung đại VN.

* Văn chiêu hồn (Văn tế thập loại chúng sinh)

+ Viết bằng thể thơ lục bát.

+ Thể hiện tấm lòng nhân ái mênh mông của nhà nghệ sĩ hướng tới những linh hồn bơ vơ, không nơi tựa nương, nhất là phụ nữ và trẻ em trong ngày lễ vu lan rằm tháng bảy hằng năm ở VN.

2. Một vài đặc điểm về nội dung và nghệ thuật thơ văn Nguyễn Du.

a) Nội dung:

* Trữ tình.

- Không phải chủ yếu nói chí hướng quân tử mà:

+ Thể hiện tình cảm chân thành.

+ Cảm thông sâu sắc của tác giả đối với cuộc sống và con người (những con người nhỏ bé, những số phận bất hạnh, những phụ nữ tài hoa bạc mệnh).

- Triết lí về số phận đàn bà hai lần vang lên sâu thẳm và bi thiết trong Truyện Kiều và Văn chiêu hồn.

- Khái quát bản chất tàn bạo của chế độ phong kiến, bọn vua chúa tàn bạo, bất công chà đạp quyền sống con người, dù là ở VN hay TQ.

- Là người đầu tiên đặt vấn đề về những người phụ nữ hồng nhan đa truân, tài hoa bạc mệnh với tấm lòng và cái nhìn nhân đạo sâu sắc.

- Đề cao quyền sống con người, đồng cảm và ngợi ca tình yêu lứa đôi tự do, khát vọng tự do và hạnh phúc của con người (mối tình Kiều – Kim, về nhân vật Từ Hải).

b) Nghệ thuật:

* Học vấn uyên bác, thành công trong nhiều thể loại thơ ca: ngữ ngôn, thất ngôn, ca, hành.

* Thơ lục bát, song thất lục bát chữ Nôm lên đến tuyệt đỉnh thi ca cổ trung đại.

* Tinh hoa ngôn ngữ bình dân và bác học Việt đã kết tụ nơi thiên tài Nguyễn Du – nhà phân tích tâm lí bậc nhất, bậc đại thành của thơ lục bát và song thất lục bát.