Lý thuyết KHTN 9 Kết nối tri thức Bài 46: Đột biến nhiễm sắc thể

Với tóm tắt lý thuyết Khoa học tự nhiên 9 Bài 46: Đột biến nhiễm sắc thể sách Kết nối tri thức hay nhất, ngắn gọn sẽ giúp học sinh lớp 9 nắm vững kiến thức trọng tâm, ôn luyện để học tốt môn KHTN 9.

Lý thuyết KHTN 9 Kết nối tri thức Bài 46: Đột biến nhiễm sắc thể

I - KHÁI NIỆM ĐỘT BIẾN NHIỄM SẮC THỂ

- Khái niệm: Đột biến NST là những biến đổi về cấu trúc hoặc số lượng NST.

Đột biến NST

- Đặc điểm:

+ Đột biến NST có thể xảy ra ở một hoặc nhiều NST trong bộ NST.

+ Đột biến NST có thể xảy ra do tác động của các tác nhân gây đột biến (tia phóng xạ, hóa chất,…) hoặc rối loạn trong quá trình nhân đôi, phân chia NST.

- Phân loại: Đột biến NST bao gồm đột biến về cấu trúc và số lượng NST.

II - ĐỘT BIẾN CẤU TRÚC NHIỄM SẮC THỂ

1. Khái niệm

- Đột biến cấu trúc NST là những biến đổi làm thay đổi cấu trúc của một hay nhiều NST.

- Đột biến cấu trúc NST làm thay đổi cách sắp xếp hoặc số lượng của các gene trên NST.

2. Phân loại

- Đột biến cấu trúc NST có các dạng: đột biến mất đoạn, đột biến đảo đoạn, đột biến lặp đoạn và đột biến chuyển đoạn NST.

Các dạng đột biến cấu trúc NST

Các dạng	Đặc điểm
Mất đoạn	- Là hiện tượng một đoạn NST bị đứt ra và tiêu biến. Đoạn bị mất có thể ở phía ngoài hoặc ở phía trong của cánh. - Làm giảm số lượng gene trên NST, làm thay đổi hình dạng của NST.
Lặp đoạn	- Là hiện tượng một đoạn NST nào đó được lặp lại một hay nhiều lần. Đột biến lặp đoạn có thể do đoạn NST bị đứt được nối xen vào NST tương đồng hoặc do trao đổi chéo không đều giữa các chromatid. - Làm tăng số lượng gene trên NST, làm thay đổi hình dạng của NST.
Đảo đoạn	- Là hiện tượng một đoạn NST bị đứt rồi quay ngược lại 180° và gắn vào chỗ bị đứt làm thay đổi trật tự phân bố gene trên NST. Đoạn bị đảo ngược có thể mang tâm động hoặc không. - Chỉ làm thay đổi trình tự sắp xếp của gene trên NST mà không làm thay đổi số lượng gene trên NST, có thể làm thay đổi hình dạng của NST (nếu đoạn đảo mang tâm động).
Chuyển đoạn	- Là hiện tượng một đoạn NST này bị đứt ra và gắn vào vị trí khác trên NST đó (chuyển đoạn trên cùng 1 NST) hoặc trên một NST khác (chuyển đoạn tương hỗ hoặc chuyển đoạn không tương hỗ). - Làm thay đổi nhóm gene liên kết; có thể làm thay đổi số lượng gene, hình dạng của NST.

2. Ý nghĩa và tác hại của đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể

- Ý nghĩa:

+ Đột biến cấu trúc NST dẫn đến cấu trúc lại các gene trong hệ gene, có thể làm xuất hiện kiểu hình mới, cung cấp nguyên liệu cho tiến hoá và cho chọn giống.

+ Có thể ứng dụng đột biến cấu trúc NST để xác định vị trí gene trên NST hoặc loại bỏ các gene có hại ra khỏi hệ gene.

- Tác hại: Đột biến cấu trúc NST có thể làm hỏng gene, mất gene và thường liên quan đến nhiều gene nên có khuynh hướng làm mất cân bằng hệ gene và gây hại cho thể đột biến như giảm sức sống, giảm khả năng sinh sản hoặc gây chết.

Ở người, đột biến chuyển đoạn giữa NST số 9 và số 22 dẫn đến bệnh ung thư bạch câu tuỷ cấp tính.

Đột biến làm mất một đoạn trên cánh ngắn của NST số 5 gây ra hội chứng cri-du-chat (hội chứng mèo kêu), trẻ mang đột biến này có tiếng khóc giống mèo kêu và thường tử vong trong năm đầu đời sau sinh.

III - ĐỘT BIẾN SỐ LƯỢNG NHIỄM SẮC THỂ

1. Khái niệm đột biến số lượng nhiễm sắc thể

- Khái niệm: Đột biến số lượng NST là đột biến làm thay đổi số lượng NST trong bộ NST.

- Phân loại: Dựa vào số cặp NST tương đồng xảy ra đột biến, người ta chia đột biến số lượng NST thành hai dạng:

+ Đột biến lệch bội: đột biến làm tăng hoặc giảm số lượng NST ở một hoặc một số cặp NST tương đồng.

Một số dạng đột biến thể dị bội thường gặp

+ Đột biến đa bội: đột biến làm tăng đều số lượng NST ở tất cả các cặp NST tương đồng (> 2n). Thể đa bội khá phổ biến ở thực vật, nhưng ít phổ biến ở các loài động vật.

Thể tam bội (3n) ở cam và dưa hấu

2. Ý nghĩa và tác hại của đột biến số lượng nhiễm sắc thể

Đột biến NST có thể có lợi, có hại hoặc không có lợi cũng không có hại (trung tính) cho thể đột biến.

- Ý nghĩa:

+ Đột biến số lượng NST cung cấp nguyên liệu cho quá trình tiến hoá. Ở thực vật, đột biến đa bội góp phần nhanh chóng hình thành loài mới.

Hình thành loài lúa mì hiện đai nhờ đột biến đa bội

+ Tế bào đa bội có hàm lượng DNA tăng theo bội số n, quá trình tổng hợp chất hữu cơ diễn ra mạnh mẽ nên thể đa bội có cơ quan sinh dưỡng lớn, sinh trưởng nhanh và chống chịu tốt với những điều kiện bất lợi của môi trường (nhiều loài thực vật đa bội hiện đang phân bố ở những vùng có khí hậu khắc nghiệt trên Trái Đất) → Đặc điểm này được ứng dụng trong chọn giống tạo ra những giống vật nuôi, cây trồng có kích thước lớn, năng suất cao như lúa mì lục bội (6n), nho tam bội (3n), bông tứ bội (4n), tôm sú tam bội (3n),…

Tôm sú 3n sinh trưởng nhanh, kích thước cơ thể lớn,

năng suất cao hơn tôm sú 2n

+ Một số loài thực vật có bộ NST 3n, 5n,… hầu như bất thụ do mất sự cân bằng trong quá trình phân li nhiễm sắc thể ở giảm phân tạo giao tử, được ứng dụng để tạo quả không hạt.

Các loại cây trồng đa bội không hạt

+ Đột biến lệch bội đã và đang được sử dụng trong nghiên cứu di truyền học.

- Tác hại:

+ Đột biến lệch bội thường gây hại cho thể đột biến (giảm sức sống, giảm khả năng sinh sản hoặc gây chết) đặc biệt là đối với người và động vật do làm mất cân bằng trong hệ gene.

Ở người, có 3 NST số 21 làm xuất hiện hội chứng Down,

cơ thể có nhiều dị dạng, vô sinh,...

+ Đột biến đa bội nếu xuất hiện ở những loài sinh vật có hại có thể trở thành tác nhân gây hại cho sản xuất nông nghiệp do thể đột biến có tốc độ sinh trưởng nhanh, chống chịu tốt.

Xem thêm tóm tắt lý thuyết Khoa học tự nhiên lớp 9 Kết nối tri thức hay khác:

• Lý thuyết KHTN 9 Bài 47: Di truyền học với con người

• Lý thuyết KHTN 9 Bài 48: Ứng dụng công nghệ di truyền vào đời sống

• Lý thuyết KHTN 9 Bài 49: Khái niệm tiến hoá và các hình thức chọn lọc

• Lý thuyết 9 KHTN 9 Bài 50: Cơ chế tiến hoá

• Lý thuyết KHTN 9 Bài 51: Sự phát sinh và phát triển sự sống trên Trái Đất

Xem thêm các tài liệu học tốt lớp 9 hay khác:

• Giải sgk Khoa học tự nhiên 9 Kết nối tri thức
• Giải SBT Khoa học tự nhiên 9 Kết nối tri thức
• Giải lớp 9 Kết nối tri thức (các môn học)
• Giải lớp 9 Chân trời sáng tạo (các môn học)
• Giải lớp 9 Cánh diều (các môn học)

• Hơn 20.000 câu trắc nghiệm Toán,Văn, Anh lớp 9 có đáp án

---